Διαχρονικά επιστήμονες και πολιτικοί από κοινού αναγνώριζαν τις τεράστιες δυνατότητες της εισαγωγής των τεχνολογιών στην ανάπτυξη, την αύξηση του παραγόμενου πλούτου, αλλά και στη συνολική αναμόρφωση των κοινωνιών. Ήδη από την 1η Βιομηχανική Επανάσταση έγινε ξεκάθαρο ότι η τεχνολογία έδωσε ώθηση και οδήγησε στα άλματα που αναζητούσε η αγορά. Αυτό όμως που ελάχιστοι διέκριναν είναι η μεγάλη αντίφαση που θα δημιουργούνταν.

Ο Τζον Μέιναρντ Κέινς, ένας από τους σημαντικότερους οικονομολόγους του 20ού αιώνα, έγραφε χαρακτηριστικά το 1928: «Η ανακάλυψη μέσων εξοικονόμησης της χρήσης της εργασίας θα γίνεται με γρηγορότερο ρυθμό από την ανακάλυψη νέων χρήσεων της εργασίας». Προέβλεψε επίσης ότι το «βιοτικό επίπεδο στην Ευρώπη και στις Ηνωμένες Πολιτείες θα έχει βελτιωθεί τόσο πολύ μέχρι το 2028, ώστε κανείς δεν θα χρειάζεται να ανησυχεί για το πώς θα κερδίζει χρήματα. Θα ήταν μια εποχή αφθονίας. Για πρώτη φορά από τη δημιουργία του ο άνθρωπος θα βρεθεί αντιμέτωπος με το πραγματικό, με το αιώνιο πρόβλημα πώς να χρησιμοποιεί την ελευθερία του από τις πιεστικές οικονομικές έγνοιες, πώς να χρησιμοποιεί τον ελεύθερο χρόνο του, που η επιστήμη και ο συσσωρευμένος τόκος θα έχουν κερδίσει γι’ αυτόν, ώστε να ζει συνετά, ευχάριστα και καλά».

Αν και έχουμε ακόμα 10 χρόνια για να φτάσουμε στο 2028, οι παραπάνω προβλέψεις όχι απλώς δεν έγιναν πραγματικότητα, αλλά, αντίθετα, είναι αποκυήματα της φαντασίας. Η απόσταση που χωρίζει τις προβλέψεις με την πραγματικότητα είναι χαοτική. Όχι απλώς δεν έχουν καλυφθεί οι βασικές βιοτικές ανάγκες των πολλών, αλλά, αντίθετα, οι εργαζόμενοι δεν έχουν τόσο τον αναγκαίο ελεύθερο χρόνο για αξιοποίηση, όσο και τις οικονομικές δυνατότητες για να βιοπορίζονται χωρίς ανησυχίες.

Αν και οι κοινωνίες σήμερα προχωρούν γοργά σε εποχές αφθονίας αγαθών, οι εργαζόμενοι γίνονται ολοένα και πιο φτωχοί –κάθε πέρυσι και καλύτερα–, με τις ανισότητες να οξύνονται, με τους πλούσιους να γίνονται πλουσιότεροι και με τους φτωχούς φτωχότεροι. Είναι χαρακτηριστικό ότι η αξία της περιουσίας του πλουσιότερου ανθρώπου του κόσμου, του Jeff Bezos, ανέρχεται στα 112 δισ. δολάρια, λεφτά που άλλοι θα χρειαστούν πάνω από 100 ζωές για να συγκεντρώσουν. 

Οι τότε προβλέψεις του Κέινς έμειναν στο περιθώριο και τη θέση τους πήραν πιο μετριοπαθείς θέσεις. Υπάρχει γενικότερα ο ισχυρισμός ότι από το κύμα των νέων τεχνολογιών θα προκύψει αύξηση της παραγωγικότητας, από την οποία θα επωφεληθούν οι κοινωνίες στο σύνολό τους. Ιστορικά κάτι τέτοιο δεν επιβεβαιώνεται από πουθενά. Σήμερα, με τις τεχνολογίες να βρίσκονται σε φάση έξαρσης, οι κοινωνίες στο σύνολό τους όχι μόνο δεν μπορούν να ωφεληθούν από αυτές, αλλά, αντίθετα, σε πολλές περιπτώσεις αυτές οι τεχνολογίες, που υποτίθεται ότι εφευρέθηκαν για να κάνουν καλύτερους τους όρους διαβίωσης, επιτίθενται ευθέως στους εργαζομένους.

Η μόνιμη και σταθερή δουλειά, με τη σχετικά χαμηλή ανεργία των προηγούμενων δεκαετιών, έδωσε τη θέση της στην υψηλή ανεργία και σε καμία μείωση των ωρών εργασίας. Αντίθετα, ένας μεγάλος αριθμός εργαζομένων αναγκάζονται να βρουν ακόμα και δεύτερη –για να μην πούμε τρίτη– απασχόληση, η μερική εργασία και γενικότερα οι ελαστικές σχέσεις απασχόλησης καθημερινά επεκτείνονται ώστε να μοιράζεται μια θέση εργασίας σε δύο εργαζομένους και να εμφανίζεται μειωμένη η ανεργία, κατά παρόμοιο τρόπο και οι αμοιβές τις τελευταίες δεκαετίες κινούνται συνεχώς καθοδικά. Όλα δείχνουν ότι όποια ανάπτυξη έρθει στον ανεπτυγμένο δυτικό κόσμο θα έχει χαμηλό ρυθμό και πολύ δύσκολα θα μπορούν να ικανοποιηθούν οι λαϊκές ανάγκες και να αμβλυνθούν οι αντιθέσεις. Αυτά, φυσικά, δεν είναι δικά μας λόγια, αλλά θέσεις επιστημόνων και πολιτικών παραγόντων της εποχής μας.

Ο Πολ Μέισον, γνωστός δημοσιογράφος που επί χρόνια ασχολήθηκε με την οικονομική κρίση και ως αρχισυντάκτης ειδήσεων με θέματα πολιτισμού και νέων τεχνολογιών, γράφει στο βιβλίο του «Μετακαπιταλισμός»: «Η προοπτική όμως για το απώτερο μέλλον του καπιταλισμού είναι δυσοίωνη. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, η ανάπτυξη στον ανεπτυγμένο κόσμο θα είναι “ασθενική” για τα επόμενα 50 χρόνια. Η ανισότητα θα φτάσει στο 40%. Ακόμα και στις αναπτυσσόμενες χώρες η ανάπτυξη θα έχει ξεθυμάνει ως το 2060. Οι οικονομολόγοι του ΟΟΣΑ παραείναι ευγενικοί για να το ομολογήσουν, ας το ξεκαθαρίσουμε επομένως εμείς: για τον ανεπτυγμένο κόσμο οι καλύτερες εποχές του καπιταλισμού ανήκουν στο παρελθόν, για τον υπόλοιπο κόσμο θα έχουν παρέλθει όσο εμείς θα βρισκόμαστε ακόμη εν ζωή».

Διαβάστε περισσότερα >>